TÜRKİYE’DEKİ FİKİR VE SANAT ESERLERİ KANUNU VE ESER SAHİBİNİN MADDİ VE MANEVİ HAKLARI

Fikir ve sanat eserleri, insan düşüncesinin ürünü olan, özgün ve açıklanan her türlü ürünlerdir. Türkiye’de bu eserlerin korunmasına ilişkin düzenlemeler, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (“FSEK”) kapsamında yapılmaktadır. Bu kanun, eser sahiplerinin haklarını korumayı ve topluma kültürel gelişme açısından katkı sağlamayı amaçlar.

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun Kapsamı

5846 sayılı FSEK, ilim (bilim), edebiyat, musiki, güzel sanatlar ve sinema eserlerini kapsamına alır. Bir eserin korunabilmesi için özgün olması, yani sahibinin hususiyetini taşıması gerekir. Fikri ve sanatsal ürünler, teknoloji ve dijitalleşmenin gelişimiyle birlikte daha geniş bir koruma alanına sahip olmuştur.

Eser Sahibinin Hakları

Eser sahibinin hakları, maddi ve manevi haklar olmak üzere iki ana gruba ayrılır.

Manevi Haklar

Manevi haklar, eserin manevi bütünlüğü üzerindeki ve eser sahibi ile eserin arasındaki bağın korunmasına dair haklardır:

1. Umuma Arz Yetkisi: Eseri ilk defa kamuya sunma, yayımlama hakkı eser sahibine aittir.
2. Adın Belirtilmesi Yetkisi: Eseri umuma arz ederken, adının belirtilip belirtilmeyeceğine, nasıl belirtileceğine karar vermek eser sahibine aittir.
3. Eserde Değişiklik Yapılmasını Men Etme Yetkisi: Eserde, isimde ya da eser sahibinin şeref ve itibarını zedeleyici değişikliklere karşı koruma sağlar.
4. Eser Sahibinin Adı ile Eserin Bütünlüğünün Korunması: Eser sahibinin izni ile yapılabilecek değişiklikler dışında, eserin bütünlüğünün korunma hakkı vardır.

Manevi haklar devredilemez, miras yoluyla geçebilir, ancak eser sahibinin ölümüyle birlikte manevi hakların korunması belirli süreyle devam eder.

Maddi Haklar

Maddi haklar, eserin ekonomik değerinden faydalanma haklarını içerir:

1. Çoğaltma Hakkı: Eseri herhangi bir yöntemle çoğaltma hakkıdır (basım, kayıt, kopyalama vb.).
2. Yayma Hakkı: Eserin çoğaltılmış nüshalarını satışa sunma hakkıdır.
3. Temsil Hakkı: Eserin sahnelenmesi, oynanması, okunması, gösterilmesi gibi yollarla kamuya iletilmesi hakkıdır.
4. İşaret, Ses ve/veya Görüntü Nakline Yarayan Araçlarla Umuma İletim Hakkı: Eserlerin radyo, televizyon, internet gibi araçlarla kamuya ulaştırılmasıdır.

Maddi haklar, eser sahibinin izniyle devredilebilir ve miras yoluyla geçebilir. FSEK, eser sahibinin maddi hakları üzerinde yetkisiz kullanımlara karşı ciddi hukuki yaptırımlar öngörmektedir.

Eser Sahibinin Haklarını Koruma Yolları

Fikir ve sanat eserleri üzerindeki haklar, doğuştan eser sahibine aittir. Hakları ihlal edilen eser sahipleri, ihlalin durdurulmasını, eser üzerindeki haklarının tanınmasını, tazminat ödenmesini talep edebilir ve gerektiğinde ceza hukuku yollarına başvurabilir.

Sonuç

Fikir ve sanat eserlerinin korunması, hem eser sahiplerinin teşvik edilmesi hem de toplumsal kültürel gelişimin sağlanması açısından önemlidir. Türkiye’de FSEK, eser sahiplerinin haklarını açıkça düzenlemekte ve koruma altına almaktadır. Hak kaybı yaşanmaması için, eser sahiplerinin hak ve yükümlülüklerini iyi bilmesi, gerektiğinde bir uzman hukukçudan yardım alması tavsiye edilir.